Bia tiến sĩ Nguyễn Tiến Tài, hậu duệ Nhà Lý tại Nghệ An

BIA TIẾN SĨ NGUYỄN TIẾN TÀI (1642-1697)

Hiệu bụt: “Tứ Giáp Thìn khoa, Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân, Đặc tiến kim tử Vinh lộc Đại phu, Nhập thị nội bồi tụng, Đô đài ngự sử, Tả thị lang yên nhân tử, Thị chất trực, Gia phong tuyên hòa trung ý đại vương, Gia tặng đoan túc dực bảo trung hưng Nguyễn tướng công”.

Tướng công Nguyễn Tiến Tài là hậu duệ đời thứ 7 của ngài Thủy tổ Hầu thí thân Lý Lữ, họ Lý, người gốc thôn Cổ Pháp, phủ Từ Sơn, trấn Kinh Bắc, nay là tỉnh Bắc Ninh, thuộc dòng dõi hoàng tộc Lý Bát Đế. Ngài sinh ngày mồng 8 tháng 4 năm Nhâm Ngọ 1642 tại làng Thổ Hào, xã Nhân Thành, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An, nay thuộc xã Bích Hào, tỉnh Nghệ An, tên húy là Lĩnh, tên chữ là Tiến Tài.

Là con trai trưởng của cụ Tham chính Nguyễn Văn Quán và cụ Nguyễn Thị Lực, được ví như Tiên Ông Tiên Bà, từ nhỏ Tướng công Nguyễn Tiến Tài đã tỏ ra có bản lĩnh hơn người, có tư chất thông minh, rất ham học hỏi và sớm đạt được thành quả trên con đường công danh.

Ngài 2 lần thi đậu Cử nhân: năm Đinh Dậu 1658 khi mới 15 tuổi Tướng công tham gia thi Hương và đậu Hương cống; năm Canh Tý 1660 Ngài thi Hương đậu Cử nhân khi tròn 17 tuổi.

Năm Tân Sửu 1661, Ngài thi Hội và đậu Tam trường, được bổ làm quan Tri huyện Thạch Thành.

Khoa thi Hội năm Giáp Thìn 1664, Ngài đậu Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân Quốc tử giám và được Triều đình bổ làm quan Giám sát ngự sử quận Kinh Bắc. Sau 3 năm làm quan ở đây, Ngài được Triều đình thăng làm Tại thừa chính tỉnh Sơn Nam trước khi giữ chức Hồng lô tự khanh.

Năm 1685, vua Lê Hy Tông vời Ngài về Triều giao cho chức vụ Phó sứ sang giao hòa với nhà Thanh. Trên đường đi, khi chánh sứ Nguyễn Đình Cổn không may bị bệnh chết, Tướng công Nguyễn Tiến Tài đã đảm nhận vai trò Chánh sứ. Với kiến thức uyên thâm, ngoại giao mềm dẻo, Tướng công đã thuyết phục được vua nhà Thanh không dung nạp tàn quân Mạc ở các tỉnh biên giới, mang lại cuộc sống yên lành cho nhân dân và thiết lập được mối quan hệ giao hảo tốt đẹp với nhà Thanh. Sau khi đi sứ trở về, Tướng công được nhà vua phong sắc, khen thưởng và ban cho 5 chữ “Trung cần Đại đức nhân”, cử Ngài giữ chức Công bộ Tả thị lang, rồi tiến phong Bồi tụng Tả thị lang bộ Hộ. Đến năm 1693, vua Lê Hy Tông cử ông giữ chức Đô đài ngự sử.

Trong thời gian làm quan và đi sứ, Ngài quyết tâm học nghề địa lý phong thủy để kế nghiệp cha ông, tạo tác nhân duyên làm phúc cho đời, và trở thành thầy địa lý nổi tiếng xứ Nghệ. Bình sinh Ngài cũng sáng tác rất nhiều thơ văn.

Với 32 năm làm quan, Tướng công Nguyễn Tiến Tài đã trụ vững dưới 3 triều vua: Lê Huyền Tông, Lê Hy Tông, Lê Gia Tông và được thăng thưởng nhiều chức tước. Ngài đã để lại cho vua quan triều Lê sự ngưỡng mộ, tôn kính, được nhân dân ca tụng về sự thanh liêm, tài trí và đức độ.

Tướng công Nguyễn Tiến Tài chuyển thế ngày 22 tháng 7 năm Đinh Sửu 1697, thọ 56 tuổi.

Vua Lê Gia Tông thương tiếc ra sắc chỉ phong chức tước, cấp tiền tuất và cử đại quan, bộ Hình và bộ Hộ đưa Ngài về quê an táng tại vùng Quạt Mo thuộc xã Thanh Tùng, nay là xã Bích Hào và sức cho dân sở tại lập miếu phụng thờ và phối thờ tại Văn miếu bản huyện là Đình Võ Liệt. Chúa Trịnh ban tặng Tả thị lang bộ Hộ, ban thụy Chất Trực, tước Tử, phong Phúc thần, phong tặng Triều đại phu, Hải Dương đẳng xứ Tán trị Thừa chính ty Tham chính, Cửu gián nam.

Xét công trạng, sự nghiệp của Tướng công Nguyễn Tiến Tài, năm 1993, bộ Văn hóa Thông tin đã công nhận Nhà thờ và Lăng mộ của Ngài là Di tích lịch sử – văn hóa cấp Quốc gia.

Nay nhân 318 năm ngày Chánh kỵ của Tướng công, con cháu dựng Bia này để lưu lại cho các thế hệ mai sau tri ân và vâng theo huấn đạo của Ngài: “Hiếu gia chi tử quốc trung thần”.

Bích Hào, ngày 22 tháng 7 năm Ất Tỵ 2025.

Công đức dựng bia: Gia đình Nguyễn Tiến Thế

Soạn văn bia: hậu duệ Nguyễn Hữu Nghĩa, nhà báo Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV).